Τι εστί Japan...

“Η φύση εκδικείται!”, είπε με στόμφο ένας γνωστός μου, αναφερόμενος στο σεισμό και το τσουνάμι της Ιαπωνίας, υπονοώντας πως “η φύση” τα πήρε στο κρανίο (και γιατί ειδικά με τους Ιάπωνες κι έστειλε σεισμούς και τσουνάμια για να τους καταστρέψουν. Μου θυμίζει τα καπρίτσια εκδικητικών θεών, θρησκειών που απειλούν και τρομοκρατούν τους πιστούς τους.
Η φύση όμως, ο πλανήτης, ποσώς ενδιαφέρεται για μας τους ανθρώπους, τις πόλεις και τα έργα μας. Απλά συμβαίνουν αυτά που συνέβαιναν πάντα, είτε υπήρχαν οι άνθρωποι είτε όχι. Είμαστε τόσο αλαζόνες ώστε να πιστεύουμε πως όλα περιστρέφονται γύρω από μας, κι έχουν σχέση με μας; Κρίνουμε έναν πλανήτη σύμφωνα με τα δικά μας άγχη, τις δικές μας ελπίδες;

Άκουσα επίσης υποτιμητικά σχόλια για τα λόγια της γυναίκας ενός πυροσβέστη, που εν γνώσει του κινδύνου για τη ζωή του, πήγαινε για υπηρεσία σ’ έναν από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Η γυναίκα του, αντί να του πει το ελληνικό “Άσε να πάει κανένας άλλος, που πας εσύ με τα χίλια ευρώ που παίρνεις, που θα μας αφήσεις γυναίκα και παιδί αν πάθεις κάτι”, του είπε “Πήγαινε, και γίνε ήρωας για την Ιαπωνία”. H πλειοψηφία των σύγχρονων Ελλήνων θεωρεί βλακεία μια τέτοια στάση ζωής, ενώ ταυτόχρονα περηφανεύεται για τα κατορθώματα των πολεμιστών του παρελθόντος (παραποιώντας συνεχώς την ιστορία για να γίνεται η προπαγάνδα όπως βολεύει κάθε εποχή) και διδάσκει στα σχολεία το “ή ταν ή επί τας”, προφανώς ως παράδειγμα προς αποφυγή τώρα πια. Πόσο διαφέρει η ατάκα της Γιαπωνέζας από της Σπαρτιάτισσας;

Για να λέμε και των Ιαπώνων το δίκιο, η γενική τάση όσων από μας δεν τους έχουν γνωρίσει, είναι να τους υποτιμούν και να τους κοροϊδεύουν. Και δεν αναφέρομαι στην γνωστή πολωτική κόντρα Ιταλόφιλων και Γιαπωνεζόφιλων, αυτό δεν μας απασχολεί εδώ. Έχω ακούσει να τους λένε ρομποτάκια, εργασιομανείς, ψυχρούς, αγέλαστους, οι ίδιου τύπου άνθρωποι που κάποτε κορόιδευαν τα τρανζιστοράκια τους και τα μηχανάκια τους, που ήταν λέει φτιαγμένα από τις κονσέρβες που παράτησαν οι Αμερικανοί στρατιώτες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλοι ξέρουμε πως εξελίχθηκαν και τα τρανζιστοράκια και τα μηχανάκια. Οι Ιάπωνες μας έκαναν δώρο τον αταξικό μοτοσυκλετισμό, ας μην το ξεχνάμε αυτό. Γνώρισα τους Ιάπωνες, καθώς ήμουν αρκετά τυχερός ώστε λόγω εργασίας να κάνω αρκετά ταξίδια στην Ιαπωνία. Και ναι, είναι ένας άλλος κόσμος από αυτόν που έχουμε συνηθίσει, δεν έχει καμία σχέση με Ευρώπη ή Αμερική. Μέσα στις μεγάλες πόλεις, μπορεί να νομίσεις πως έχεις μεταφερθεί σε ταινία επιστημονικής φαντασίας εκατοντάδες χρόνια μετά, στα βουνά να βρεις χωριά με ξύλινα σπίτια από την φεουδαρχική εποχή της Ιαπωνίας, εκατοντάδες χρόνια πριν. Οι δρόμοι τους είναι κι αυτοί από άλλο ανέκδοτο, να περνάς δίπλα από κτίρια στο Τόκυο και να μην ξέρεις αν είσαι στο ύψος του έκτου ορόφου ή του δέκατου, με άσφαλτο σμυριδόπανο που τα παπιά ξύνουν όχι μόνο μαρσπιέ, αλλά και τα κουτιά που έχουν στη σκάρα τους. Οδήγησα παλιό TDM 850 που φόραγε τα λάστιχα της μάνας του, κάτι Bridgestone Exedra απηρχαιωμένα που στην Ελλάδα δεν θα τα πλάγιαζες πάνω από μία μοίρα, και μέσα στο Τόκυο να ξύνεις και τ’ αφτιά σου. Είδα τρένα να έρχονται από τέσσερις διαφορετικές διευθύνσεις, διασταύρωση τεσσάρων γραμμών τη μία πάνω από την άλλη, είδα το διάγραμμα του μετρό και των γραμμών τρένου (πολλές από αυτές ιδιωτικές) κι έμοιαζε με διάγραμμα ηλεκτρικών από Goldwing. Στον ελάχιστο χώρο που διαθέτουν, γιατί η Ιαπωνία είναι μια ορεινή χώρα, χωρίς πόρους, μεταλλεύματα και πετρέλαια, οι άνθρωποι έχουν κάνει θαύματα, ηττημένοι μετά από αλλεπάλληλους πολέμους. Καμία σύγκριση με μας τους “νικητές”.

Γνώρισα όμως και τους ανθρώπους. Όπως εκείνο το ζευγάρι που είχε ένα μικρό, ελάχιστο εστιατόριο σ’ ένα στενάκι του Τόκυο, των δύο τραπεζιών. Ιάπωνες φίλοι είχαν πάρει τηλέφωνο για να κλείσουν τραπέζι, κι όταν φτάσαμε μας υποδέχτηκε όλη η οικογένεια, συν παππού και γιαγιά, με χαμόγελα πολύ ζεστά και καθόλου επαγγελματικά. Μας περιποιήθηκαν, φάγαμε καλά, κι όταν πια πληρώσαμε και φεύγαμε, μέσα στις ευχαριστίες τους και τους χαιρετισμούς, άφησαν κι ένα πολύ μικρό φακελάκι από ρυζόχαρτο στο τραπέζι, τόσο μικρό που χωρούσε μόνο ένα κέρμα μέσα. Τι ήταν αυτό; Μας εξήγησαν: Το αντίτιμο του τηλεφωνήματος που κάναμε για να κλείσουμε τραπέζι.

Άλλο: Περπατάμε για να πάμε στην είσοδο του Tokyo Motor Show, την έκθεση που κάθε δύο χρόνια έχει ό,τι καινούργιο από τον κόσμο της μοτοσυκλέτας και του αυτοκινήτου. Με σταματάει ευγενέστατος αστυνομικός που με υπόκλιση μας ζητάει αν θα είχαμε την ευγενή καλοσύνη να περιμένουμε ένα λεπτό στο πεζοδρόμιο, γιατί από το δρόμο θα πέρναγε η ακολουθία του πρίγκιπα για τα εγκαίνια. Δεν ήταν σχήμα λόγου. Σε λιγότερο από ένα λεπτό, η ακολουθία πέρασε, κι ο αστυνομικός μας ευχαρίστησε ξανά με χαμόγελο και υπόκλιση. Συγκρίνετέ το αυτό με την αγένεια όσων οργάνων της τάξης κλείνουν τους δρόμους της Αθήνας για να περάσουν οι όποιοι μεγαλόσχημοι.

Είμαστε στα κεντρικά της Yamaha στο Hamamatsu, σε συνάντηση με κορυφαία στελέχη από το R&D και το marketing. Κουμπωμένοι εμείς, προσπαθούμε να φερθούμε ευγενικά ως Ιάπωνες, ακολουθώντας και το δικό τους πρωτόκολλο. Όταν άναψαν τσιγάρο εκείνοι (γιατί καπνίζουν σαν φουγάρα) έβγαλα κι εγώ τον δικό μου καπνό. Αμέσως, ένας από τους Ιάπωνες απλώνει το χέρι ζητώντας μου καπνό, και λέγοντας “Can I smoke some of your marijuana?”. Tρελά γέλια απ’ όλους, ο πάγος είχε σπάσει. Αργότερα, στις γραμμές παραγωγής, συνάντησα έναν εργαζόμενο ο οποίος επί έντεκα χρόνια είχε την εξής μοναδική δουλειά, κάθε μέρα την ίδια: Έβαζε τα πιστόνια στις μπιέλες, και κατόπιν φόραγε τους κυλίνδρους σε κινητήρα Virago 1100. Σε όσες δεκάδες χιλιάδες Virago 1100 είχαν παραχθεί, αυτός είχε φορέσει πιστόνια και κυλίνδρους. Για τη δική μας νοοτροπία αυτό θα ισοδυναμούσε με καταδίκη. Τον ρώτησα. Ήταν απόλυτα ευχαριστημένος από την δουλειά του, δεν την είχε βαρεθεί, κι ήταν περήφανος που την έκανε τόσο καλά. Και το εννοούσε. Γι’ αυτό και τα εργοστάσιά τους μπορούν να βγάζουν ένα τετρακύλινδρο superbike κάθε λεπτό.

Μια θεμελιώδης διαφορά Ελλήνων και Ιαπώνων είναι η αναλογία 90-10. Όταν θέλουν να κάνουν κάτι, οι Ιάπωνες περνούν το 90% του διαθέσιμου χρόνου μελετώντας, και στο 10% το φτιάχνουν. Εμείς θα ξεκινούσαμε να το φτιάξουμε, έχοντας αφιερώσει μόνο το 10% στη συζήτηση. Εκείνοι, δεν σπαταλούν το χρόνο τους και την καλή τους διάθεση σε κόντρες. Ο Ιάπωνας ακούει όλες τις απόψεις, λέγοντας “χάι”, και κάνοντας το νεύμα που σημαίνει ναι. Δεν εννοεί όμως πως συμφωνεί, αλλά πως ακούει προσεκτικά αυτό που έχεις να πεις. Και θα το σκεφτεί.

Ταξίδεψα με τρένο προς το νότο, λίγο μετά τους σεισμούς του Kobe. Περίεργη αίσθηση να πηγαίνεις με 240 και να μην ακούς τίποτα, με το τοπίο να περνά αστραπή από τα παράθυρά σου. Μας είπαν τότε πως εκατοντάδες χιλιόμετρα γραμμών είτε είχαν πάθει ζημιά είτε έπρεπε να ελεγχθούν. Έφτιαξαν ένα χρονοδιάγραμμα επισκευών, αλλά τελικά έκαναν λάθος: Τελείωσαν το έργο τρεις μήνες νωρίτερα απ’ όσο είχαν αρχικά υπολογίσει.

Ένα άλλο που θα ήθελα πολύ να δω θα ήταν Έλληνας ταξιτζής να μπαίνει σε Ιαπωνικό ταξί. Όλα μεγάλα αυτοκίνητα, με λευκά, κατάλευκα καλύμματα στα καθίσματα για να φαίνεται πως είναι καθαρά (ενίοτε και με δαντέλες), μηχανισμό αυτόματου ανοίγματος - κλεισίματος της πόρτας, εκτυπωτή για τις αποδείξεις, και το καλύτερο, ο οδηγός με γραβάτα, λευκά γάντια και κασκέτο.

Εκεί βέβαια που παθαίνεις ήττα μεγάλη είναι στις γραμμές παραγωγής των εργοστασίων και την οργάνωση που απαιτείται για να λειτουργήσουν τόσο αποτελεσματικά. Στο παλιό εργοστάσιο της Honda στο Hamamatsu, χίλιες διακόσιες νταλίκες την ημέρα ξεφόρτωναν εξαρτήματα ακριβώς την ώρα που χρειαζόντουσαν στην γραμμή παραγωγής. Τα πάντα πρέπει να γίνονται ακριβώς τότε, κι όχι στο περίπου ή στο θα δούμε ή στο έλα μωρέ θα έρθω, είχε κίνηση και άργησα. Μέχρι και στο εστιατόριο του εργοστασίου, σε κάθε μερίδα φαγητού αναγράφονταν οι θερμίδες που δίνει.

Οι Ιάπωνες είναι ευγενείς. Τι άλλο εκτός από ευγένεια μπορεί να κάνει κάποιο κομμάτι μιας κολοσσιαίας εταιρείας να βρει ελληνική σημαία και να την κρεμάσει στην είσοδο του εργοστασίου, μόνο και μόνο επειδή θα το επισκέπτονταν δύο Έλληνες δημοσιογράφοι; Ακόμα και οι λεπτομέρειες έχουν την σημασία τους, κάτι συμβολίζουν, κι εκείνοι το σέβονται αυτό που συμβολίζουν. Όταν δίνεις την κάρτα σου δεν την πετάς στο τραπέζι σαν το φύλλο της τράπουλας στην ξερή, αλλά την προσφέρεις κρατώντας την και με τα δύο χέρια, σαν κάτι πολύτιμο: Έχει επάνω το όνομά σου και την ιδιότητά σου. Κι όταν πάρεις την κάρτα του άλλου, αφιερώνεις λίγο χρόνο για να την μελετήσεις, δεν την ρίχνεις στην τσέπη αμέσως.

Πολλές φορές σε παρουσιάσεις έχω δει Ιάπωνες να κάνουν πράγματα που σοβαροφανή στελέχη δεν θα έκαναν ποτέ, όπως το να χορεύουν μια παρωδία φλαμένκο και εκατό άτομα από κάτω να γελάνε. “Είσαι καλός χορευτής”, παρατήρησα σε έναν από αυτούς όταν ξανάκατσε στο τραπέζι μας. “Μάλλον καλύτερος κωμικός είμαι”, μου απάντησε κι έσκασε στα γέλια. Ακόμα κι αν η αίσθηση του χιούμορ τους δεν είναι ακριβώς ίδια με την δική μας, ο αυτοσαρκασμός δεν τους λείπει, ούτε η αυτοκριτική. Απολαμβάνουν το ποτό τους, είτε σάκε είναι είτε άλλα πιο δυτικά ποτά, γλεντάνε με γέλια και φωνές και τραγούδια. Όπως κι εμείς. Είναι περήφανοι για όποια δουλειά κάνουν, γιατί έχουν πλήρη συναίσθηση για την συμμετοχή τους στην πρόοδο της εταιρείας τους και της χώρας τους. Όπως κι εμείς....

Ναι, είναι και αγχώδεις, ναι, μπορεί να είναι και ανελέητοι. Γιατί, μήπως εμείς δεν είμαστε; Κόντρα σε κάθε καθωσπρεπισμό, αν τα έπαιρνε στο κρανίο ο Soichiro Honda πέταγε στους εργαζόμενους ό,τι εργαλείο έβρισκε μπροστά του. Απ’ την άλλη, έκανε τη μοτοσυκλέτα αυτό που είναι σήμερα, μια απόλαυση για όλους, αντί για τους λίγους περίεργους πλούσιους που ήταν πριν την δεκαετία του ’60. Γι’ αυτό και μόνο το δώρο, οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους Ιάπωνες.